23 Ιούν Το ΕΕΚΔ ΠΑΔΑ και η ΕΛΕΤΕΑ καταθέτουν ένα δυναμικό υπόδειγμα ανάπτυξης του οικοσυστήματος της Επαγγελματικής Ασφάλισης
Η Ελληνική Ένωση Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης ως το θεσμικό όργανο εκπροσώπησης των ΤΕΑ στην Ελλάδα (https://eletea.com.gr/) και το Ερευνητικό Εργαστήριο Κοινωνικής Διοίκησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής ως το μοναδικό ακαδημαϊκό κέντρο που προωθεί καταστατικά την ανάπτυξη της έρευνας στο πεδίο των ΤΕΑ (https://sarl.uniwa.gr) επεξεργάσθηκαν και καταθέτουν – στο πλαίσιο του Μνημονίου Συνεργασίας τους για την προώθηση του θεσμού της Επαγγελματικής Ασφάλισης στην Ελλάδα – ένα δυναμικό υπόδειγμα ανάπτυξης του οικοσυστήματος Επαγγελματικών Συνταξιοδοτικών Παροχών. Το υπόδειγμα αξιοποιεί τόσο τις θεσμικές / επιχειρησιακές πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πεδίο της Επαγγελματικής Ασφάλισης, όσο και καλές / βέλτιστες πρακτικές χωρών με ισορροπημένα συστήματα τριών συνταξιοδοτικών πυλώνων, περιλαμβάνοντες τις αρχές, το πλαίσιο και τα εργαλεία υποστήριξης ενός νέου μοντέλου με ισχυρές αναπτυξιακές και κοινωνικές διαστάσεις.
ΤΩΝ ΓΑΒΡΙΗΛ ΑΜΙΤΣΗ* ΚΑΙ ΧΡΗΣΤΟΥ ΝΟΥΝΗ**
Καθώς πλησιάζει η ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών για την ανάδειξη της νέας Κυβέρνησης, αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον να αναθερμάνουμε την συζήτηση για την δημιουργία στη χώρα μας ενός ολοκληρωμένου οικοσυστήματος Επαγγελματικών Συνταξιοδοτικών Παροχών την περίοδο 2023-2027. Και τούτο γιατί η ορθολογική προώθηση του 2ου πυλώνα της Επαγγελματικής Ασφάλισης αποτελεί αναμφισβήτητο πλέον εργαλείο για την οικονομική ανάπτυξη, την ενίσχυση του εισοδήματος των ηλικιωμένων πολιτών, την διαμόρφωση μίας «αποταμιευτικής κουλτούρας μαζικής βάσης» και τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης, συμβάλλοντας πολύπλευρα στην «έξυπνη» αντιμετώπιση των σύνθετων προκλήσεων της δημογραφικής γήρανσης / κατάρρευσης.
Α. Οριοθετώντας την Επαγγελματική Ασφάλιση
H Επαγγελματική Ασφάλιση αποτελεί έναν αυτόνομο πυλώνα κάλυψης των πολιτών σε περίπτωση εμφάνισης κινδύνων που προκαλούν μείωση ή απώλεια του εισοδήματός τους, ο οποίος λόγω των ιδιαίτερων ιδεολογικών και επιχειρησιακών του χαρακτηριστικών δεν πρέπει να συγχέεται αφενός με τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης (υποχρεωτική και αυτοδίκαια κάλυψη), αφετέρου με τα ιδιωτικά (ομαδικά ή προσωπικά) προγράμματα (προαιρετική κάλυψη), που σχεδιάζονται και διαχειρίζονται από επιχειρήσεις της ασφαλιστικής αγοράς.
Αντανακλά μία συλλογική στρατηγική ενίσχυσης των εισοδηματικών πηγών των πολιτών, συμπληρώνοντας το θεσμικό ρόλο του δημόσιου συστήματος κοινωνικής ασφάλισης (εγγυητής του θεμελιώδους δικαιώματος στην κοινωνική ασφάλιση) με δυναμικές πρωτοβουλίες των κοινωνικών εταίρων και της αγοράς. . Για το λόγο αυτό, προωθείται μέσω συστημάτων σε επίπεδο κλάδου ή επιχείρησης (υποχρεωτική ή προαιρετική κάλυψη), τα οποία λειτουργούν συνήθως μέσω επαγγελματικών συνταξιοδοτικών ταμείων (pension funds) ή οργανισμών συμπληρωματικής ασφάλισης. Η Παγκόσμια Ένωση για τις Συντάξεις (World Pension Alliance) υπολογίζει ότι στις αρχές της δεκαετίας του 2020 ο τομέας της Επαγγελματικής Ασφάλισης εξυπηρετούσε ασφαλιστικά περισσότερους από 405 εκατομμύρια εργαζομένους και συνταξιούχους μέσω 5.200 τουλάχιστον φορέων με υπο-διαχείριση ενεργητικό της τάξεως των επτά (7) τρισεκατομμυρίων δολαρίων! Τα επαγγελματικά συνταξιοδοτικά καθεστώτα του δεύτερου πυλώνα οργανώνονται και ρυθμίζονται αυτοτελώς στα Κράτη της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας. Οι πάροχοι περιλαμβάνουν τόσο τα ιδρύματα επαγγελματικών συνταξιοδοτικών παροχών (ΙΕΣΠ), όσο και τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις του κλάδου ζωής και σε αρκετές περιπτώσεις χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Εάν και τα Κράτη Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρουσιάζουν το μεγαλύτερο ποσοστό παγκοσμίως ως προς την κάλυψη των εργαζομένων από τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, ο πυλώνας της Επαγγελματικής Ασφάλισης χαρακτηρίζεται από σταθερούς ρυθμούς ανάπτυξης. Τουλάχιστον το 28% των πολιτών της Ε.Ε. έχει ενταχθεί σε κάποιο πρόγραμμα Επαγγελματικής Ασφάλισης, ενώ σε χώρες όπως η Ολλανδία, η Σουηδία και η Δανία, το σχετικό ποσοστό υπερβαίνει το 80%. Το 2021, η αξία των περιουσιακών στοιχείων (Ενεργητικού) των φορέων του δεύτερου πυλώνα ασφάλισης στην Ε.Ε. υπολογίζεται σε 3 τρισ. ευρώ (περίπου 27% του Κοινοτικού ΑΕΠ), με τον συνολικό πληθυσμό τους (ασφαλισμένα μέλη και δικαιούχους παροχών) να προσεγγίζει τα 60 εκατομμύρια.
Β. Η κατάσταση στην Ελλάδα
Παρά την ραγδαία αύξηση των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ) την περίοδο 2019-2023 σε ποσοστό 50%, το Ελληνικό οικοσύστημα Επαγγελματικής Ασφάλισης εξακολουθεί να παρουσιάζει πολύ χαμηλά ποσοστά σε δύο κρίσιμους δείκτες: α) τον δείκτη της κάλυψης των εργαζομένων από προγράμματα επαγγελματικής ασφάλισης (κάτω από 5%) και β) τον δείκτη των συνολικών περιουσιακών στοιχείων (ενεργητικού) των υφιστάμενων ΤΕΑ ως ποσοστό του ΑΕΠ. Το συνολικό ενεργητικό των 31 εν λειτουργία ΤΕΑ προσέγγιζε το 2022 τα 1,81 δισ. €, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 1% του Α.Ε.Π. της χώρας μας. Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί στο χαμηλότερο μεταξύ των χωρών του Ο.Ο.Σ.Α., καθιστώντας ουραγό την Ελλάδα στη λειτουργία του δεύτερου πυλών ασφάλισης.
Γ. Προς ένα ολοκληρωμένο οικοσύστημα Επαγγελματικών Συνταξιοδοτικών Παροχών .
Η Ελληνική Ένωση Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης ως το θεσμικό όργανο εκπροσώπησης των ΤΕΑ στην Ελλάδα (https://eletea.com.gr/) και το Ερευνητικό Εργαστήριο Κοινωνικής Διοίκησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής ως το μοναδικό ακαδημαϊκό κέντρο που προωθεί καταστατικά την ανάπτυξη της έρευνας στο πεδίο των ΤΕΑ (https://sarl.uniwa.gr) καταθέτουν στο δημόσιο διάλογο τις αρχές, το πλαίσιο και τα εργαλεία υποστήριξης ενός ολοκληρωμένου οικοσυστήματος Επαγγελματικών Συνταξιοδοτικών Παροχών, αναμένοντας μία ευρεία συναίνεση της νέας Βουλής για άμεσες πρωτοβουλίες ρυθμιστικού, επιχειρησιακού και χρηματοδοτικού χαρακτήρα.
Α) Η βασική αρχή του οικοσυστήματος. Ο πυλώνας της Επαγγελματικής Ασφάλισης προσεγγίζεται από το κράτος, τους κοινωνικούς εταίρους και την αγορά ως ένα εμβληματικό εργαλείο προώθησης επαρκών, βιώσιμων και ποιοτικών ασφαλιστικών πολιτικών, εξυπηρετώντας τρεις επάλληλους στόχους: α) ενίσχυση του εισοδήματος των πολιτών σε περίπτωση επέλευσης κινδύνων (όπως π.χ. το γήρας και η ασθένεια), β) ενίσχυση του κοινωνικού ρόλου του χρηματοπιστωτικού τομέα και των κεφαλαιαγορών, γ) αντιμετώπιση των έντονων δημογραφικών προκλήσεων της χώρας.
Β) Το πλαίσιο του οικοσυστήματος. Ο πυλώνας της Επαγγελματικής Ασφάλισης θωρακίζεται θεσμικά με ένα πλέγμα ρυθμιστικών παρεμβάσεων: α) ίδρυση Τ.Ε.Α. πολλαπλών εργοδοτών (πολύ-εργοδοτικά ταμεία), χωρίς την υποχρέωση να υφίσταται συναφής επαγγελματικός δεσμός μεταξύ των εργοδοτών, β) αυτόματη εγγραφή των νέων εργαζόμενων σε μια επιχείρηση ή κλάδο όπου λειτουργούν ήδη Τ.Ε.Α., γ) διευκόλυνση της φορητότητας των ασφαλιστικών δικαιωμάτων (εγχώρια και διασυνοριακά), δ) ενοποίηση του πλαισίου αδειοδότησης και εποπτείας των Τ.Ε.Α. μέσω ίδρυσης ενιαίου εποπτικού φορέα, ε) ενίσχυση των φορολογικών κινήτρων για τις συνταξιοδοτικές (εφάπαξ και περιοδικές) παροχές και στ) δημιουργία εργαλείων για τη χρηματοδότηση υφιστάμενων/νέων κινήτρων δημιουργίας νέων Τ.Ε.Α.
Γ) Τα εργαλεία υποστήριξης του οικοσυστήματος. Ο πυλώνας της Επαγγελματικής Ασφάλισης υποστηρίζεται τεχνοκρατικά με ένα πλέγμα επιχειρησιακών παρεμβάσεων: α) Σύσταση ενός Εθνικού Παρατηρητηρίου Επαγγελματικής Ασφάλισης με την “έξυπνη αξιοποίηση” επιλέξιμων πόρων της ΕΕ (κονδύλια του Ελληνικού Εταιρικού Συμφώνου Περιφερειακής Ανάπτυξης 2021-2027 και του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας 2021-2025), β) Σύσταση ενός Εθνικού Συμβουλίου Επαγγελματικής Ασφάλισης με την συμμετοχή εκπροσώπων των ΤΕΑ και της ακαδημαϊκής κοινότητας, γ) Δημιουργία μίας Πλατφόρμας Συνταξιοδοτικών Πληροφοριών (Pensions Dashboard) που θα επιτρέπει στους ενδιαφερόμενους να ελέγχουν (και να συγκρίνουν) ανά πάσα στιγμή τις συνταξιοδοτικές προσδοκίες τους από το σύνολο των πυλώνων που έχουν ενταχθεί. δ) Επικοινωνία του θεσμού στην κοινή γνώμη από τους αρμόδιους φορείς (Κυβέρνηση, πολιτικό σύστημα, κοινωνικοί εταίροι, επαγγελματικοί φορείς, εκπαιδευτικό σύστημα κ.ά.) που θα επεκταθεί μέχρι την εκπόνηση μιας Εθνικής Στρατηγικής για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Ασφάλισης στην χώρα μας, που θα αποτελέσει προϊόν διαβούλευσης της Πολιτείας και των συντελεστών της αγοράς εργασίας.
*Ο Γαβριήλ Αμίτσης είναι Καθηγητής Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας /Διευθυντής του Ερευνητικού Εργαστηρίου Κοινωνικής Διοίκησης (https://sarl.uniwa.gr) του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.
**Ο Δρ. Χρήστος Νούνης είναι Πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης & Πρόεδρος Δ.Σ. του Ταμείου Επαγγελματικής Ασφάλισης του Υπουργείου Οικονομικών.