08 Ιούν Η ορατότητα της ναυτικής απασχόλησης
Γαβριήλ Αμίτσης, καθηγητής Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας, διευθυντής του Ερευνητικού Εργαστηρίου Κοινωνικής Διοίκησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.
του Γαβριήλ Αμίτση*
Η ΝΑΥΤΙΛΙΑ αποτελεί διαχρονικά έναν από τους βασικούς πυλώνες της ελληνικής οικονομίας (συνεισφέροντας ενδεικτικά την περίοδο 2018-2021 κατά 7,9% στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν), που αναβαθμίζει το διεθνές προφίλ της χώρας, παρουσιάζοντας σε δύο τουλάχιστον δείκτες (ιδιοκτησία στόλου και αξία στόλου) επίδοση άνω του 10% σε παγκόσμιο επίπεδο.
Οι ναυτιλιακές δραστηριότητες υπογραμμίζουν την εθνική παρουσία σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου, ενισχύουν τις σχέσεις της Ελλάδας με άλλες ναυτιλιακές χώρες και την εδαφική και κοινωνική συνοχή της χώρας μας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ναυτική αγορά εργασίας εκπροσωπεί έναν δυναμικό τομέα (θαλάσσιες μεταφορές εμπορευμάτων και προσώπων) της ευρύτερης αγοράς εργασίας των μεταφορών που επλήγη δυσανάλογα κατά τη διάρκεια της οικονομικής ύφεσης του 2008/2009.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 2020 αντιμετωπίζει νέες κρίσιμες προκλήσεις υπό το πρίσμα εξωγενών παραγόντων (πανδημία του Covid-19, πόλεμος στην Ουκρανία, ενεργειακή κρίση, πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, απανθρακοποίηση) και του αυξανόμενου ανταγωνισμού μεταξύ των ναυτιλιακών επιχειρήσεων.
Η (ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ) μείωση του αριθμού των απασχολούμενων (Ελλήνων) ναυτικών αποτελεί ένα βασικό στοιχείο της εγχώριας αγοράς εργασίας, ακολουθώντας τις αντίστοιχες διεθνείς τάσεις, που έχουν οδηγήσει από τα μέσα της δεκαετίας του 2010 σε μείωση της προσφοράς θέσεων αξιωματικών του ναυτιλιακού τομέα.
Η σταθερή ανάπτυξη του παγκόσμιου στόλου αναμένεται ότι θα οδηγήσει εντός της δεκαετίας του 2020 στο υψηλότερο έλλειμμα στελεχών που θα έχει καταγραφεί ποτέ, με σημαντικές επιπτώσεις τόσο για τις προσλήψεις όσο και για τη μελλοντική άνοδο του κόστους επάνδρωσης των πλοίων.
Συνυπολογίζοντας το έλλειμμα σε Ρώσους και Ουκρανούς ναυτικούς, εκτιμάται ότι το 2027 το χάσμα προσφοράς – ζήτησης θα οδηγήσει σε έλλειμμα που υπερβαίνει το 8% της παγκόσμιας δεξαμενής αξιωματικών (Drewry Shipping Consultants, Manning Annual Review and Forecast 2022/2023).
ΟΜΩΣ, η «ορατότητα» της ελληνικής ναυτικής απασχόλησης παραμένει ουσιαστικά αφανής, παρά την αυξανόμενη συμβολή των ανθρώπινων πόρων του ναυτιλιακού τομέα στην ανταγωνιστικότητα της ελληνικής ναυτιλίας και στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Η ελληνική πολιτεία δεν έχει υιοθετήσει ακόμα μία Εθνική Στρατηγική για τη Ναυτική Απασχόληση και αξιοποιεί σε περιορισμένη έκταση τόσο τις πολυσήμαντες πρωτοβουλίες των κοινωνικών εταίρων της εσωτερικής ναυτικής αγοράς εργασίας (με κύριους εκφραστές την Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών και την Πανελλήνια Ναυτική Ομοσπονδία) όσο ιδίως τις εμβληματικές παρεμβάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πεδίο της ναυτικής απασχόλησης:
- η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Ανάπτυξη του Τομέα των Θαλάσσιων Μεταφορών
- η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιώσιμη Γαλάζια Οικονομία
- η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για Βιώσιμη και Έξυπνη Κινητικότητα
- ο Ευρωπαϊκός Πυλώνας Κοινωνικών Δικαιωμάτων
- το Ευρωπαϊκό Θεματολόγιο Δεξιοτήτων για βιώσιμη ανταγωνιστικότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και ανθεκτικότητα.
Η ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ εφαρμογή πολιτικών για την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων της ναυτιλίας επιβάλλει σε πρώτο στάδιο την κατανόηση της (εθνικής) ναυτικής αγοράς εργασίας και τη συστηματική παρακολούθηση των βασικών μεγεθών και τάσεων της ναυτικής απασχόλησης.
Ωστόσο, ο παγκοσμιοποιημένος χαρακτήρας και οι ιδιαιτερότητες της ναυτικής αγοράς εργασίας καθιστούν την παρακολούθηση της ναυτικής απασχόλησης μία de facto δυσχερή διαδικασία και, συνεπώς, ένα σύνθετο επιχειρησιακό ζήτημα ακόμα και για τα πλέον αναπτυγμένα (ναυτιλιακά) κράτη της ευρωπαϊκής περιφέρειας.
Υπό το πρίσμα αυτό, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ελληνική ναυτιλία η πρωτοβουλία του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου (ο πρώτος φορέας κοινωνικής διοίκησης της χώρας μας) να δημοσιεύσει τον Μάρτιο του 2023 την πρώτη «Έκθεση για τη Ναυτική Απασχόληση» [Γ. Αμίτσης (επ.), Έκθεση του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου για τη Ναυτική Απασχόληση, Πειραιάς, 2023, διαθέσιμη σε https://www.nat.gr/ektheseis-naftikis-apascholisis/], εγκαινιάζοντας τον δημόσιο διάλογο για την αντιμετώπιση των προκλήσεων ανάπτυξης του ναυτιλιακού τομέα σε όρους προσφοράς και απασχόλησης του ανθρώπινου δυναμικού.
ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ την κρισιμότητα των συγκεκριμένων προκλήσεων και τις επιπτώσεις τους στους πλοιοκτήτες, τους ναυτικούς και τους ενδιαφερόμενους να ακολουθήσουν το ναυτικό επάγγελμα, το Ερευνητικό Εργαστήριο Κοινωνικής Διοίκησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής προχώρησε πρόσφατα σε μία εμβληματική συνεργασία με το Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο (Ερευνητικό Εργαστήριο Κοινωνικής Διοίκησης – ΕΕΚΔ).
Το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής (uniwa.gr) εγκαινιάζει μία εμβληματική συνεργασία με το Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο για την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου της Ελληνικής Ναυτιλίας . Στόχος της συνεργασίας είναι η προώθηση κοινών ερευνητικών, μελετητικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων σε κρίσιμα πεδία για την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου της ελληνικής ναυτιλίας, όπως η προσέλκυση νέων και γυναικών στο ναυτικό επάγγελμα, η υποστήριξη της ναυτικής απασχόλησης, η κοινωνική ασφάλιση και η κοινωνική φροντίδα των ναυτικών και των οικογενειών τους, καθώς και η προώθηση πρωτοβουλιών κοινωνικής οικονομίας στον τομέα της ναυτιλίας.
Η ΕΠΙΛΟΓΗ των θεματικών πεδίων του Μνημονίου Συνεργασίας δεν ήταν τυχαία: Η προσέλκυση νέων και γυναικών στο ναυτικό επάγγελμα καθώς και η απασχόληση και η κοινωνική προστασία των ναυτικών και των οικογενειών τους αποτελούν τομείς υψηλού κοινωνικοπολιτικού και ερευνητικού ενδιαφέροντος σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο. Η συστηματική τους προσέγγιση θα επαναφέρει άμεσα στο προσκήνιο την «ορατότητα της ναυτικής απασχόλησης», συμβάλλοντας παράλληλα στην προώθηση δύο βασικών υποδειγμάτων για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής ναυτιλίας: την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων και την αύξηση της απασχόλησης μέσω ενεργητικών πολιτικών.
2η ετήσια έκθεση για τη ναυτική απασχόληση
Τα συμπεράσματα
Παρουσιάζοντας τη 2η ετήσια έκθεση του ΝΑΤ για τη ναυτική απασχόληση, ο καθηγητής Γαβριήλ Αμίτσης, διευθυντής του Ερευνητικού Εργαστηρίου Κοινωνικής Διοίκησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και επιστημονικός υπεύθυνος της έκθεσης, σημείωσε ότι «η 2η Έκθεση προχωρεί σε μία περισσότερο συνθετική παρουσίαση του προφίλ και των χαρακτηριστικών της ναυτικής απασχόλησης στην Ε.Ε. και στην Ελλάδα, αποτυπώνοντας παράλληλα τις κύριες προκλήσεις για την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων της Ελληνικής ναυτιλίας σε μία παγκοσμιοποιημένη αγορά εργασίας».
«η ανάκαμψη της ναυτικής απασχόλησης από την κρίση της πανδημίας COVID-19 συνεχίζεται με σταθερό ρυθμό. Ο συνολικός αριθμός των εγγεγραμμένων ναυτικών (άτομα που είχαν έστω και μία ημέρα ασφάλισης στο ΝΑΤ ως μέλη πληρωμάτων πλοίων εντός του 2023) ανήλθε στους 25.540, παρουσιάζοντας αύξηση 5,7% σε σχέση με το 2022. Ειδικά η συμμετοχή των νέων ηλικίας 18-30 ετών στην εγγεγραμμένη ναυτική απασχόληση παρουσίασε το 2023 αύξηση 4% σε σχέση με το 2022».
«παρά το γεγονός ότι το ναυτικό επάγγελμα παραμένει ‘ανδροκρατούμενο’, η γυναικεία απασχόληση συνεχίζει να παρουσιάζει ισχυρή αυξητική τάση. Το 2023 οι γυναίκες ναυτικοί εκπροσωπούσαν το 7,1% της συνολικής εγγεγραμμένης ναυτικής απασχόλησης στην Ελλάδα (1.838 άτομα), υπερβαίνοντας σημαντικά τον διεθνή και ευρωπαϊκό μέσο όρο (1,2% για το 2021 και 2,4% για το 2022 αντίστοιχα)».
Ως βασικές προκλήσεις ανάπτυξης των ανθρώπινων πόρων της ελληνικής ναυτιλίας την περίοδο 2024-2030, η έκθεση του ΝΑΤ προκρίνει, μεταξύ άλλων:
- την προσέλκυση νέων στο ναυτικό επάγγελμα,
- την προσέλκυση και παραμονή γυναικών στο ναυτικό επάγγελμα.